بررسی رابطه میان ویژگیهای شخصیتی و استراتژیهای خود رهبری )مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه اصفهان( دوفصلنامه علمی پژوهشی روانشناسي باليني و شخصيت )دانشور رفتار( دوره 14 شماره 2 پياپي 27 پایيز و زمستان 1395 صص.: 93102 تاریخ دریافت: 1394/03/19 تاریخ پذیرش: 1394/09/08 Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality 3 علی نصر اصفهانی 1 رضا صالحزاده 2* محمدصادق رضایی 1. استادیار گروه مدیریت دانشگاه اصفهان اصفهان ایران. 2. استادیار گروه مدیریت دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی اصفهان ایران )نویسنده مسئول(. 9. کارشناس ارشد مدیریت صنعتی دانشگاه اصفهان اصفهان ایران. چکیده مقدمه: خود رهبري بهعنوان فرایندي توصیف شده است که افراد بهوسیله آن خودشان را هدایت کرده و به خود انگیزه میدهند تا در مسیري دلخواه رفتار کرده و کارهاي خویش را انجام دهند. تاکنون خود رهبري در بسیاري از زمینهها بهصورت موفقیتآمیز مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از زمینههایی که به نظر میرسد با مهارتهاي خود رهبري ارتباط داشته باشد ویژگیهاي شخصیتی افراد است. هدف از این پژوهش بررسی رابطه میان پنج عامل بزرگ شخصیت )برونگرایی توافقپذیري گشودگی وظیفهشناسی و روانرنجوري( و خود رهبري در میان دانشجویان دانشگاه اصفهان بود. روش: 202 دانشجو به روش نمونهگیري تصادفی طبقهاي در این پژوهش شرکت کردند. ابزار پژوهش پرسشنامه خود رهبري هاوتن و نک و پرسشنامه مدل 5 عاملی شخصیت جان و همکاران بودند. دادهها بهوسیله ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون چندگانه تجزیهوتحلیل شدند. نتایج: نتایج نشان داد که خود رهبري با برونگرایی رابطه معناداري ندارد ولی با توافقپذیري گشودگی وظیفهشناسی و روانرنجوري رابطهاي معنادار دارد. همچنین با استفاده از تحلیل رگرسیون چندگانه مشخص شد که متغیرهاي پیشبین )ویژگیهاي شخصیتی( قادرند تغییرات متغیر مالک )خود رهبري( را بهطور معنیداري پیشبینی کنند. بحث و نتیجهگیری: یافتههاي این پژوهش میتواند نقش مؤثري در ادبیات مربوط به خود رهبري و شخصیت داشته باشد. نتایج بهدستآمده میتواند در برنامهریزي براي آموزش مهارتهاي خود رهبري به افراد مورد استفاده قرار گیرد. (DaneshvareRaftar) Vol. 14, No. 2, Serial 27 کلیدواژهها: خود رهبري استراتژيهاي رفتار محوور اسوتراتژيهواي پواداش طبیعوی اسوتراتژيهواي الگوي تفکر سازنده مدل پنج عاملی شخصیت. *Email: R.salehzadeh99@yahoo.com Autumn & Winter 20162017 pp.: 93102 39
دوفصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار( دوره 19 شماره 2 پیاپی 22 پاییز و زمستان 1935 صص.: 39102. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality, Vol. 14, No. 2, Serial 27, Autumn & Winter 20162017, pp.: 93102. مقدمه سالهای زیادی است که موضوع رهبری بهصورت گسترده در زمینههای گوناگون مطالعه میشود ]1 4 3 2 7[. 6 5 با وجود پژوهشهای بسیار کماکان حوزه رهبری یکی از زمینههای پیچیده برای پژوهش و بررسی میباشد ]8[. در بیشتر از یک قرن مطالعات رهبری چندین تغییر 1 رخ داده است ]9[. به دلیل عوامل موقعیتی بی پارادایم شمار تعریف جهانشمولی از رهبری وجود ندارد و تعاریف بسیاری از آن ارائه شده است ]11[. بهعنوان مثال در 2 به پژوهشی رهبری بهعنوان فرایند تأثیرگذاری بر دیگران منظور دستیابی به برخی نتایج مطلوب تعریف شده است ]11[. رهبر کسی است که سبکها و رفتارهای متنوعی را به کار میگیرد تا روی رفتار و تفکر دیگران تأثیر گذارد.]12[ پژوهشهای اولیه مربوط به رهبری بر این موضوع تمرکز میکرد که چگونه رهبران بر پیروان خود تأثیر میگذارند یک نگرش متفاوت در حدود 31 سال پیش به ادبیات مدیریت معرفی شد که بر این موضوع تمرکز میکرد که افراد چگونه خودشان را رهبری میکنند ]13 14[. خود 4 است که 3 یک رویکرد شهودی به خودتوسعه رهبری ابزارهایی فراهم میکند تا با بهسازی خویشتن فرد دسترسی بیشتری به منابع داخلی و خارجی خود داشته باشد ]15[. خود رهبری فرایندی است که افراد بهوسیله آن خود را هدایت کرده و به خود انگیزه میدهند تا در مسیری دلخواه رفتار کرده و کارهای خویش را انجام دهند ]16 17[. بهوسیله خود رهبری افراد بهمنظور رسیدن به اهداف فردی و سازمانی اقدامات و تفکرات خود را کنترل میکنند ]18[. نظریه خود رهبری شامل سه استراتژی اصلی است: 6 استراتژیهای رفتار محور 5 استراتژیهای پاداش طبیعی.]14[ 7 و استراتژیهای الگوی تفکر سازنده 1 استراتژيهاي رفتار محور: این استراتژیها در )1986( 8 قرار چارچوب نظریه یادگیری اجتماعی باندورا میگیرند به این مفهوم که رفتار یک فرد نه تنها از عوامل 9 محیطی و بیرونی بلکه از فرایندهای خودتنظیمی فردی نیز تأثیر میپذیرند ]18[. این استراتژیها تالش دارند تا به افراد در افزایش خودآگاهیشان یاری رسانند تا بدینوسیله در مدیریت رفتاری آنها بهبود حاصل شود. این استراتژیها یا 12 شامل خودنگری 11 خودهدفگذاری 11 خودپاداشی میباشند. خودنگری 14 و خودراهنمایی 13 خود تنبیهی تمرکز بر آگاهی فردی دارد. این نوع از خودآگاهی یک اقدام ضروری برای تغییر یا حذف رفتارهای غیر مؤثر میباشد. با داشتن اطالعات درست در مورد رفتار و سطوح عملکرد فعلی افراد میتوانند هدفهای مؤثرتری برای خودشان تعیین کنند. پاداشها میتوانند به افراد در انجام کارهایشان انرژی و انگیزه بیشتری بدهند. خودتنبیهی نیز میتواند فرآیندی عکس فرآیند باال داشته باشد. درنهایت راهنمایی های محیطی میتوانند بهعنوان مفاهیمی مؤثر برای خلق رفتارهای دلگرمکننده به کار روند. لیستها یادداشتها و پوسترهای انگیزشی مثالهایی میباشند که میتوانند بهعنوان راهنماییهایی در متمرکز کردن تالشهای افراد برای دستیابی به اهداف مورد استفاده قرار گیرند ]19 21.]21 2 استراتژيهاي پاداش طبيعي: هدف از استراتژیهای پاداش طبیعی خلق موقعیتهایی است که یک شخص با دیدن آن موقعیت بهصورت ذاتی با جنبههای لذتبخش آن انگیزش پیدا میکند ]22[. پژوهشها نشان داده هنگامی که افراد یاد میگیرند تا کار خود را سازماندهی کنند و بر ویژگیهای مثبت آن تمرکز نمایند رضایت بیشتری داشته و عملکرد بهتری از خود نشان می دهند ]23[. 3 استراتژيهاي الگوي تفكر سازنده : 15 خود )TSL( نقش شناخت را در مفهوم خود 16 رهبری تفکر رهبری دخالت میدهد. TSL پیشنهاد میکند که کارکنان میتوانند بهوسیلهی بهکارگیری استراتژیهای شناختی خاص بر خودشان تأثیر گذارند. استراتژیهای شناختی TSL به سه دسته تقسیم میشوند که عبارتاند از: خود.]25 24[ 18 گویی 17 تصورات ذهنی باورها و مفروضات خودگویی بهصورت ساده میتواند بهعنوان چیزی که کارکنان بهصورت پنهانی به خودشان میگویند تعریف 10 Selfobservation 11 Selfgoal setting 12 Selfreward 13 Selfpunishment 14 Selfcueing 15 Constructive thought pattern strategies 16 Thought SelfLeadership (TSL) 17 Selftalk 18 Beliefs and assumptions 1 Paradigm shift 2 Influencing others 3 Selfleadership 4 Selfdevelopment 5 Behaviorfocused strategies 6 Natural reward strategies 7 Constructive thought pattern strategies 8 Bandura s social learning theory 9 Individual s selfregulation processes 39
[ [ بررسی رابطه میان ویژگیهاي شخصیتی و استراتژيهاي خودرهبري... علی نصر اصفهانی و همکاران شود. تصورات ذهنی یعنی فرد تجربهای نمادین از نتایج رفتارش را تصور کند قبل از آنکه بهطور واقعی آن رفتار را انجام دهد ] 26 [ و باورها میتوانند بهعنوان مفروضات زیربنایی افراد تعریف شوند ]27[. پژوهشهای متعدد نشان دادهاند که این استراتژیها پیامدهای مثبت فراوانی در زمینههای مختلف دارند ]18[. در شکل 1 برای درک بهتر مفهوم خودرهبری و نتایج آن مدلی ارائه شده است. در سمت چپ این مدل خود رهبری و استراتژیهای سهگانهی آن قرار دارند و در سمت راست نیز نتایج حاصل از خودرهبری نشان داده شده است ]28[. همانگونه که در شکل 1 دیده میشود خودرهبری کاربردهای فراوانی دارد که در ادامه بیشتر توضیح داده میشود. پژوهشها نشان داده است که بین خودرهبری و هوش هیجانی رابطه وجود دارد. هوش هیجانی توانایی درک فهم و بیان احساسات خود یا دیگران میباشد ]29[. بین هوش هیجانی و خودرهبری رابطهای دوطرفه برقرار است. افراد با درجهی باالیی از هوش هیجانی میتوانند احساساتی که بیشترین تأثیر را در هدایتشان دارد بهتر کنترل کنند و به همین صورت مهارتهای خودرهبری نیز در کمک به افراد برای تقویت هوش هیجانی آنها میتواند مؤثر باشد ]22[. از کاربردها و نتایج دیگر خودرهبری تأثیر آن بر فرایند هدفگذاری میباشد. پژوهشها نشان داده که خودرهبری باعث بهبود فرایند هدفگذاری میشود ]27[. بسیاری از استراتژیهای خودرهبری روشهایی برای افزایش خوشبینی فراهم میکنند. بهعنوان مثال با استفاده از خودگویی میتوان وقایعی که با ناامیدی و جمالت منفی همراه میباشد را تغییر داد ]22[. رهبرانی که با مهارتهای خودرهبری بیگانه هستند در انگیزش دیگران نیز ناتوان میباشند بنابراین از نتایج خودرهبری رهبری بر دیگران و انگیزش آنها میباشد ]15[. با استفاده از روشهایی مانند خودنگری خودهدفگذاری و استراتژیهای پاداش طبیعی میتوان شرایطی با شادی و لذت برای خود ایجاد نمود ]22[. از دیگر کاربردهای خود رهبری میتوان به تأثیر آن در موفقیت کارآفرینی ]22 افزایش رضایت شغلی ] 31 [ افزایش بهرهوری ] 31 [ کاهش غیبت ] 32 [ بهبود عملکرد و خودکارآمدی افراد ]33 کاهش استرس ] 34 [ و موفقیت شغلی ]35[ اشاره کرد. شكل 1. خودرهبري و نتایج آن ]22[ 35
دوفصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار( دوره 19 شماره 2 پیاپی 22 پاییز و زمستان 1935 صص.: 39102. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality, Vol. 14, No. 2, Serial 27, Autumn & Winter 20162017, pp.: 93102. همانطور که مشاهده میشود خودرهبری در بسیاری از زمینهها بهصورت موفقیتآمیز استفاده شده است. یکی از زمینههایی که به نظر میرسد با مهارتهای خودرهبری ارتباط داشته باشد ویژگیهای شخصیتی افراد است. الگوی رفتاری باثبات و منحصربهفردی که اشخاص با آن تفکر احساس و رفتارهای خود را نشان میدهند بهعنوان شخصیت افراد تعریف میشود. یک چنین الگوی ثابتی بسیار مهم است چرا که میتواند به ما کمک کند که تشخیص دهیم افراد در شرایط مختلف احتماال چطور رفتار خواهند کرد ]36[. ساختار شخصیت بر اساس الگوهای مختلفی تبیین شده است الگوی پنج عاملی شخصیت با پشتوانههای نظری تجربی و پژوهشی از معتبرترین و مشهورترین الگوهای شخصیت محسوب میشود ]37[. این مدل ابتدا شامل سه بعد روانرنجوری 1 برونگرایی و 2 گشودگی بود و سپس دو بعد وظیفهشناسی و توافقپذیری نیز به آن اضافه شد. برونگرایی به راحتی فرد در روابط اشاره دارد افراد برونگرا اجتماعی خوشمشرب و قاطع هستند درحالیکه افراد درونگرا خوددار کمحرف و محتاطاند. توافقپذیری اشاره به احترام به دیگران دارد. افراد توافقپذیر دارای روحیه همکاری بوده و صمیمی میباشند و در مقابل افراد توافقناپذیر سرد رقابتی و ستیزهجو هستند. 3 به قابل اعتماد بودن فرد داللت وظیفهشناسی و باوجدانی دارد افراد باوجدان افرادی پایدار مسئولیتپذیر ساختاریافته و قابلاطمیناناند درحالیکه افراد کم وجدانتر غیرساختارمند غیر قابل اعتماد و پریشاناحوالاند. روانرنجوری به توانایی فرد در تحمل محرکهای استرسزا و عوامل تنشزا اشاره دارد. افراد دارای ثبات احساسی ایمن دارای اعتمادبهنفس استوار و آراماند و افرادی که در آن طرف طیف قرار دارند نامطمئن ناامن 4 به افسرده و مضطرباند. گشودگی و استقبال از تجربه عالقه فرد به پدیدهها و تجربیات جدید داللت دارد. چنین افرادی خالق کنجکاو و حساساند افرادی که در آن طرف طیف قرار میگیرند پیرو سنت بوده و در شرایط آشنا راحتترند ]38[. پژوهشهای داخلی 39[ ]41 و خارجی 41[ 43 42 44 و 45[ فراوانی در زمینه مدل پنج عاملی شخصیت و تأثیر آن بر متغیرهای فردی و سازمانی انجام شده است اما تاکنون تالش اندکی برای بررسی رابطه میان خودرهبری و شخصیت صورت گرفته است. برخی از نظریهپردازان خود رهبری بهطور کلی رابطه میان خودرهبری و شخصیت را نادیده گرفتهاند ]46[. برخی دیگر بیان نمودهاند که ویژگیهای شخصیتی ممکن است با اثربخشی خودرهبری نامرتبط باشد ]47 48[. بهعنوان نمونه در پژوهش ترنر و 5 رابطهای میان برونگرایی )یکی از ویژگیهای همکاران شخصیتی( و تصورات ذهنی )یکی از استراتژیهای خود رهبری( یافت نشد ]49[. ولی در مقابل برخی دیگر عقیده دارند که میان ویژگیهای شخصیتی و خودرهبری رابطه 6 رابطهای وجود دارد. بهعنوان نمونه در پژوهش ویلیامز مثبت میان مهارتهای خودرهبری و ویژگیهای شخصیتی مانند برونگرایی ثبات هیجانی وظیفهشناسی و کانون 7 یافت شد ]51[ و یا پژوهشهای دیگر نشان کنترل داخلی داده افرادی که دارای کانون کنترل درونی بوده و همچنین 9 8 و نیاز برای استقالل از ویژگیهای شخصیتی خودبازبینی برخوردار هستند بهصورت بالقوه قابلیت بیشتری برای خودرهبری دارند ]22[. درنهایت برخی دیگر از نظریه پردازان عقیده دارند که مفاهیم خودرهبری از ویژگیهای شخصیتی غیرقابل تشخیص هستند ]51 52[. این پژوهشگران معتقدند که بسیاری از استراتژیهای خود رهبری بر مبنای نظریههای دیگر و بهویژه نظریههای مربوط به شخصیت بنا شدهاند و به همین دلیل نمیتوان به خود رهبری بهعنوان یک سازه منحصربهفرد و قابلتمایز از سازههای دیگر نگاه کرد ]53[. این دست از نظریات در مقابل نظریاتی قرار میگیرند که خودرهبری را متمایز از ویژگیهای شخصیتی در نظر میگیرند ]54[. با توجه به مطالب بیانشده هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه میان ویژگیهای شخصیتی و استراتژیهای خودرهبری در میان دانشجویان دانشگاه اصفهان است. مدل مفهومی پژوهش در شکل 2 رسم شده است. با توجه به مدل مفهومی فرضیههای پژوهش عبارتاند از: 1 بین برونگرایی و خودرهبری رابطه معناداری وجود دارد. 2 بین توافقپذیری و خودرهبری رابطه معناداری وجود دارد. 3 بین وظیفهشناسی و خودرهبری رابطه معناداری وجود دارد. 5 Turner et al. 6 Williams 7 Internal locus of control 8 Selfmonitoring 9 The need for autonomy 1 Neuroticism 2 Agreeableness 3 Conscientiousness 4 Openness to experience 39
بررسی رابطه میان ویژگیهاي شخصیتی و استراتژيهاي خودرهبري... علی نصر اصفهانی و همکاران 4 بین روانرنجوری و خودرهبری رابطه معناداری وجود دارد. 5 بین گشودگی و خودرهبری رابطه معناداری وجود دارد. H1 H5 H2 H4 H3 شكل 2. مدل مفهومي پژوهش روش پژوهش حاضر یک پژوهش توصیفی همبستگی است. آزمودنی الف( جامعه آماري: جامعه آماری دانشجویان دانشگاه اصفهان در سال 1391 بوده است. ب( نمونه پژوهش: و برای نمونهگیری از نمونهگیری تصادفی طبقهای استفاده شد. برای محاسبه حجم نمونه از فرمول نمونهگیری از جوامع محدود استفاده گردید. برای این منظور تعداد 221 پرسشنامه توزیع گردید که از این تعداد 217 پرسشنامه دارای اطالعات صحیح بودند که برای تجزیهوتحلیل دادهها مورد استفاده قرار گرفتند. ابزارهای پژوهش ابزارهای پژوهش شامل دو پرسشنامه استاندارد است. )2112( 1 برای خودرهبری از پرسشنامه هاوتن و نک استفاده گردید ]55[. این پرسشنامه شامل 35 سؤال است که ابعاد مختلف خودرهبری شامل استراتژیهای رفتار محور )18 سؤال( استراتژیهای پاداش طبیعی )5 سؤال( و استراتژیهای الگوی تفکر سازنده )12 سؤال( را ارزیابی میکند. برای سنجش ویژگیهای شخصیتی از پرسشنامه )1991( 2 استفاده مدل 5 عاملی شخصیت جان و همکاران شد ]56[ که شامل 44 سؤال است. این پرسشنامه ابعاد مختلف شخصیت شامل برونگرایی )8 سؤال( توافقپذیری )9 سؤال( وظیفهشناسی )9 سؤال( روانرنجوری )8 سؤال( و گشودگی )11 سؤال( را ارزیابی میکند. روایی هر دو پرسشنامه از طریق روایی صوری تائید گردید و برای سنجش پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد که نتایج بهدستآمده در جداول 1 و 2 قابل مشاهده است. خودرهبری شخصیت جدول 1. برآورد پایایي پرسشنامه خودرهبري متغیر رفتارمحور پایایی 1/77 پایایی کل پرسشنامه 1/772 پاداش طبیعی 1/825 الگوی تفکر سازنده 1/748 جدول 2. برآورد پایایي پرسشنامه شخصيت متغیر برونگرایی توافقپذیری وظیفهشناسی روانرنجوری گشودگی پایایی 1/97 پایایی کل پرسشنامه 1/816 1/71 1/87 1/782 1/712 همانگونه که دیده میشود مقادیر بهدستآمده باالتر از 71 درصد است که نشانگر پایایی و قابلیت اعتماد ابزار پژوهش میباشد. شیوه تحلیل دادهها برای آزمون فرضیههای پژوهش و بررسی ارتباط میان ویژگیهای شخصیتی و خودرهبری از ضریب همبستگی پیرسون و همچنین تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شد. 3 نسخه نرمافزار مورد استفاده نیز نرمافزار اس. پی. اس. اس. 18 بود. نتایج ضریب همبستگی متغیرهای پژوهش در جدول 3 قابل مشاهده است. با توجه به جدول 3 مشاهده میشود که رابطه 3 SPSS 1 Houghton & Neck 2 John et al. 32
دوفصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار( دوره 19 شماره 2 پیاپی 22 پاییز و زمستان 1935 صص.: 39102. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality, Vol. 14, No. 2, Serial 27, Autumn & Winter 20162017, pp.: 93102. ]51[ در تناقض است. در پژوهش فوق ارتباطی معنادار میان خودرهبری و برونگرایی یافته شده است. شاید دلیل این تناقض به ویژگیهای جمعیتشناختی جامعههای مورد مطالعه مربوط باشد. سایر نتایج بهدستآمده در پژوهش حاضر با نتایج پژوهش ]51[ همراستاست و میان خود رهبری و سایر ویژگیهای شخصیتی ارتباطی معنادار وجود دارد. همانطور که در جدول 3 قابل مشاهده است میان خودرهبری و توافقپذیری رابطهای مثبت و معنادار وجود دارد و بنابراین فرضیه دوم تائید میشود. این یافته بیانگر این است که افراد با ویژگی توافقپذیری )افرادی که به دیگران احترام میگذارند دارای روحیه همکاری بوده و صمیمی و قابلاعتماد هستند( از مهارتهای خودرهبری نیز برخوردار میباشند. نتایج مربوط به آزمون فرضیه سوم پژوهش نشان میدهد که ارتباطی مثبت و معنادار میان خودرهبری و وظیفهشناسی وجود دارد. همانطور که در جدول 3 مشاهده میشود ضریب همبستگی میان خودرهبری و وظیفهشناسی )1/515( بیشترین مقدار را در میان سایر ضرایب همبستگی دارد و بیانگر این مطلب است که ارتباط قویتری میان خودرهبری و وظیفهشناسی افراد وجود دارد. افراد وظیفهشناس افرادی مسئولیتپذیر و ساختاریافته هستند و به همین دلیل نسبت به افراد کمتر وظیفهشناس با احتمال بیشتری از مهارتهای خودرهبری نظیر خودنگری خودهدفگذاری و خودراهنمایی بهره میگیرند. این یافته با یافتههای مربوط به پژوهشهای پیشین نیز همراستاست ]57[. بر اساس نتایج یک مطالعه افرادی که وظیفهشناسی بیشتری نسبت به افراد دیگر دارند رفتارهای خودرهبری بیشتری از خود نشان میدهند ]58[. نتایج حاصل از آزمون فرضیه چهارم نشان میدهد که ارتباطی منفی و معنادار میان خودرهبری و روانرنجوری وجود دارد. این یافته از یافتههای جالب پژوهش بوده و بیانگر این است که افراد روانرنجور از قابلیتهای خود رهبری پائینی برخوردار هستند. افراد روانرنجور به این دلیل که با فرایندهای خودتنظیمی و خودمدیریتی مشکل بیشتری دارند در رهبری خود نیز دارای مشکل هستند به همین علت این افراد نیازمندی بیشتری به آموزشهای مربوط به مهارتهای خودرهبری دارند. نتایج حاصل از فرضیه پنجم نشان میدهد که ارتباطی مثبت و معنادار میان خودرهبری و گشودگی وجود دارد. بهعبارتدیگر افرادی که دارای گشودگی و ویژگیهایی مانند استقبال از تجربه خالقیت و کنجکاوی هستند از معناداری میان خودرهبری و برونگرایی وجود ندارد بنابراین فرضیه 1 رد میشود. از طرفی در سایر حاالت سطح معناداری محاسبه شده کمتر از 1/15 است بنابراین در سطح اطمینان 95 درصد تمامی فرضیههای صفر رد میشوند و فرضیههای یک تائید میگردند یعنی میان خود رهبری و توافقپذیری وظیفهشناسی روانرنجوری و گشودگی رابطهای معنادار وجود دارد بنابراین فرضیههای 4 3 2 و 5 تائید میگردند. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه در جدول 4 قابل مشاهده است. همانگونه که مشاهده میشود ویژگیهای شخصیتی افراد 1/619 درصد از واریانس خودرهبری را تبیین نمودهاند بنابراین متغیرهای پیشبین قادرند تغییرات متغیر مالک را بهطور معنیداری پیشبینی کنند. خودرهبری r جدول 3. ضریب همبستگي متغيرهاي پژوهش سطح معناداری برونگرایی 1/147 توافقپذیری +1/257 وظیفهشناسی +1/515 روانرنجوری 1/241 گشودگی +1/422 1/111 1/111 1/111 1/111 جدول 4. نتایج تحليل رگرسيون چندگانه پيشبيني خودرهبري از طریق ویژگيهاي شخصيتي افراد متغیرهای پیشبین برونگرایی توافقپذیری وظیفهشناسی روانرنجوری گشودگی متغیر مالک خود رهبری R 2 1/619 R 1/787 β 1/158 1/557 1/463 1/127 1/25 SE 1/125 1/129 1/169 1/129 1/187 B 1/171 1/297 1/282 1/177 1/192 بحث و نتیجهگیری نتایج بهدستآمده در زمینه ارتباط ویژگیهای شخصیتی و خودرهبری )جدول 3 ( نشان میدهد که رابطهای معنادار میان خودرهبری و برونگرایی وجود ندارد و بنابراین فرضیه اول پژوهش رد میشود. این یافته با یافتههای پژوهش ]49[ همراستاست. در پژوهش فوق نیز رابطهای معنادار میان برونگرایی و استراتژیهای خود رهبری یافت نشد. البته این یافته با یافتههای پژوهش 39
[ بررسی رابطه میان ویژگیهاي شخصیتی و استراتژيهاي خودرهبري... علی نصر اصفهانی و همکاران مهارتهای خودرهبری نیز برخوردار هستند. افراد با ویژگی گشودگی قوه تخیل و حساسیت هنری بیشتری دارند و با احتمال بیشتری از مهارتهای مربوط به استراتژیهای الگوی تفکر سازنده برخوردار هستند ]51[. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه )جدول 4( نشان میدهد که ویژگیهای شخصیتی 1/619 درصد از واریانس خودرهبری را تبیین نمودهاند. بهعبارتدیگر متغیرهای پیشبین )ویژگیهای شخصیتی( قادر هستند تا تغییرات متغیر مالک )خودرهبری( را بهطور معنیداری پیشبینی کنند یعنی میتوان از روی ویژگیهای شخصیتی افراد پیشبینی نمود که این افراد بهصورت ذاتی و بالقوه قابلیتهای خودرهبری را دارا هستند و یا خیر. یافتههای این پژوهش میتواند نقش مؤثری در ادبیات مربوط به خودرهبری داشته باشد. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد برخی از نظریهپردازان حوزه خودرهبری بهطور کلی رابطه میان خودرهبری و عوامل شخصیتی را نادیده گرفته و بیان نمودهاند که ویژگیهای شخصیتی ممکن است با اثربخشی خودرهبری نامرتبط باشند ]46 48 47 اما نتایج این مطالعه نشان میدهد که خود رهبری و شخصیت به یکدیگر مربوط هستند. برخی پژوهشگران معتقدند خودرهبری نباید بهعنوان سازهای مستقل از شخصیت در نظر گرفته شود. درحالیکه برخی دیگر از پژوهشگران خودرهبری را مترادف با ویژگیهای شخصیتی در نظر نمیگیرند. آنها استدالل میکنند که خودرهبری قابل یادگیری و آموزش است درحالیکه ویژگیهای شخصیتی تقریبا ثابت هستند. بهعنوان مثال نتایج مربوط به یک مطالعه نشان میدهد که مهارتهای خودرهبری افراد را از طریق آموزش میتوان بهبود بخشید ]53[. با توجه به نکات فوق نتایج بهدستآمده از پژوهش حاضر نیز میتواند در برنامهریزی برای آموزش مهارتهای خودرهبری به افراد مورد استفاده قرار گیرد. بهعنوان مثال نتایج نشان میدهد که ارتباطی مثبت و معنادار میان وظیفهشناسی و گشودگی با خود رهبری وجود دارد یعنی افراد با ویژگیهای شخصیتی وظیفهشناسی و گشودگی باال احتماال در هدایت رفتارهای خویش نیز قابلیت باالتری خواهند داشت و بنابراین این افراد پتانسیل بیشتری برای آموزش مهارتهای خود رهبری دارند. یکی از مهمترین زمینههای استفاده از مدل پنج عاملی شخصیت در سازمانها هنگام انتخاب و استخدام افراد است. با توجه به این نکته اطالعات به دست آمده از ویژگیهای شخصیتی افراد میتواند در تعیین قابلیت پذیرش خودرهبری آنها نیز نقش داشته باشد و این اطالعات برای سازمانهایی که در آنها دارا بودن مهارتهای خودرهبری افراد مهم است میتواند مورد استفاده قرار گیرد. بهعبارتدیگر سازمانها از روی ویژگیهای شخصیتی میتوانند به قابلیت پذیرش خود رهبری افراد پی ببرند و از این نکته بهعنوان راهنمایی برای انتخاب افراد استفاده کنند. با مرور در ادبیات پژوهش به نظر میرسد پژوهشهای بسیار اندکی رابطه میان خودرهبری و شخصیت را بررسی نمودهاند و به همین دلیل برای تعمیمپذیری بیشتر نتایج نیاز به انجام پژوهشهای بیشتر در جامعه آماریهای مختلف میباشد. در این پژوهش ارتباط ویژگیهای شخصیتی با خودرهبری بهصورت کلی بررسی شد. در پژوهشهای آینده میتوان ارتباط هر یک از استراتژیهای خودرهبری )رفتارمحور پاداش طبیعی و الگوی تفکر سازنده( و یا هر یک از مؤلفههای این استراتژیها را با ویژگیهای شخصیتی بررسی نمود. با وجود اهمیت و نقش مؤثر خودرهبری برای کارکنان مطالعات تجربی اندکی در زمینه بررسی خودرهبری در داخل سازمانها انجام شده است ]59[. بهویژه مطالعات مربوط به بررسی تأثیر مثبت خودرهبری بر عملکرد سازمانی بسیار محدود میباشند ]61[. در این راستا پیشنهاد میشود پژوهشهای بیشتری در داخل سازمانها و در زمینه خودرهبری و پیامدهای فردی و سازمانی آن انجام شود. منابع 1 Ryu, S. Y. (2015). Kunja leadership: concept and nomological validity, Leadership & Organization Development Journal, 36(6), 744764. 2 Dimitrov, D. (2015). Leadership in a humane organization, European Journal of Training and Development, 39(2), 122142. 3 McKergow, M. (2015). Develop authentic leadership be a good host approaching leadership in a new way using the familiar techniques of hosting, Strategic HR Review, 14(3), 8588. 4 Caldwell, G. (2014). Is leadership a useful concept in healthcare? An essay, Leadership in Health Services, 27(3), 185192. 5 Johansson, C., Miller, V. D., & Hamrin, S. (2014). Conceptualizing communicative leadership: A framework for analysing and developing leaders communication competence, Corporate Communications: An International Journal, 19(2), 147165. 33
دوفصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار( دوره 19 شماره 2 پیاپی 22 پاییز و زمستان 1935 صص.: 39102. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality, Vol. 14, No. 2, Serial 27, Autumn & Winter 20162017, pp.: 93102. 20 Manz, C. C. (1986). Selfleadership: toward an expanded theory of selfinfluence processes in organizations, Academy of Management Review, 11(3), 585600. 21 Manz, C. C. & Neck, C. P. (2004). Mastering Selfleadership: Empowering Yourself for Personal Excellence, 3rd ed., Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ. 22 D'Intino, R., Goldsby, M., Houghton, J., & Neck, C. (2007). SelfLeadership: A Process for Entrepreneurial Success, Journal of Leadership & Organizational Studies, 13, 105. 23 Neck, C. P., & Manz, C. C. (2010). Mastering selfleadership: Empowering yourself for personal excellence (5th d.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall. 24 Neck, C. P., Smith, W. J., & Godwin, J. L. (1997). Thought selfleadership: A selfregulatory approach to diversity management. Journal of Managerial Psychology, 12, 190 203. 25 Manz, C. C., & Neck, C. P. (1999). Mastering selfleadership: Empowering yourself for personal excellence. (2nded.). Upper Saddle River, NJ: PrenticeHall. 26 Manz, C. C. (1992). Mastering selfleadership: Empowering yourself for personal excellence. Englewood Cliffs, NJ: PrenticeHall. 27 Neck, C. P., Nouri, H., & Godwin, J. (2003). How selfleadership affects the goalsetting process, Human Resource Management Review, 13, 691 707. 28 Shahin A., & Salehzadeh, R. (2013). Investigating the Relationship among Self Leadership Strategies by Association Rules Mining, International Journal of Business Information Systems, 14(1), 41 55. 29 Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2000). Models of emotional intelligence. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of Human Intelligence (2nd Ed.), New York: Cambridge University Press. 30 UhlBien, M., & Graen, G. B. (1998). Individual selfmanagement: Analysis of professionals selfmanaging activities in functional and crossfunctional teams. Academy of Management Journal, 41, 340350. 31 Frayne, C. A., & Geringer, J. M. (2000). Selfmanagement training for improving job performance: A field experiment involving salespeople. Journal of Applied Psychology, 85, 361372. 6 Graen, G. B., & Schiemann, W. A. (2013). Leadership motivated excellence theory: an extension of LMX, Journal of Managerial Psychology, 28(5), 452469. 7 Rao, M. S. (2013). Soft leadership: a new direction to leadership, Industrial and Commercial Training, 45(3), 143149. 8 Phills, J. A. (2005). Leadership matters or does it? Leader to Leader, 36, 4652. 9 Day, D. V., & Antonakis, J. (2012). The Nature of Leadership, SAGE Publications, Inc. 10 McMurray, A. J., Islam, M. M., Sarros, J. C. & PirolaMerlo, A. (2012). The impact of leadership on workgroup climate and performance in a nonprofit organization, Leadership & Organization Development Journal, 33(6), 522549. 11 De Jong, J. P. J. & Den Hartog, D. N. (2007). How leaders influence employees' innovative behavior, European Journal of Innovation Management, 10(1), 4164. 12 Sims, H. P., Faraj, S. & Yun, S. (2009). When should a leader be directive or empowering? How to develop your own situational theory of leadership, Business Horizons, 52, 149158. 13 Houghton, J., & Yoho, S. (2005). Toward a contingency model of leadership and psychological empowerment: when should selfleadership be encouraged. Journal of leadership and organizational studies, 11(4). 14 Stewart, G., Courtright, S., & Manz, C. (2011). SelfLeadership: A Multilevel Review, Journal of Management, 37, 185. 15 Topper, F. E. (2009) Selfleadership: road to personal excellence, New Library World, 110(11/12), 561 563. 16 Neck, C. P. & Manz, C. C. (2006). Mastering SelfLeadership: Empowering Yourself for Personal Excellence, 4th ed., PrenticeHall, Upper Saddle River, NJ. 17 Georgianna, S. (2007). Selfleadership: a crosscultural perspective, Journal of Managerial Psychology, 22(6), 569589. 18 Ho, J., & Nesbit, P. L. (2014). SelfLeadership in a Chinese Context: Work Outcomes and the Moderating Role of Job Autonomy, Group & Organization Management, 39(4), 389 415. 19 Manz, C. C., & Sims, H. P., Jr. (1980). Selfmanagement as a substitute for leadership: A social learning perspective. Academy of Management Review, 5, 361367. 100
بررسی رابطه میان ویژگیهاي شخصیتی و استراتژيهاي خودرهبري... علی نصر اصفهانی و همکاران 43 Bhatti, M. A., Battour, M. M., Ismail, A. R., & Sundram, V. P. (2014). Effects of personality traits (big five) on expatriates adjustment and job performance, Equality, Diversity and Inclusion: An International Journal, 33(1), 7396. 44 Dant, R. P., Weaven, S. K., & Baker, B. L. (2013). Influence of personality traits on perceived relationship quality within a franchisee franchisor context, European Journal of Marketing, 47(1/2), 279302. 45 Migliore, L. A. (2011). Relation between big five personality traits and Hofstede s cultural dimensions: Samples from the USA and India, Cross Cultural Management: An International Journal, 18(1), 3854. 46 Houghton, J., Bonham, T. W. Neck, C. P., & Singh, K. (2004). The relationship between selfleadership and personality: A comparison of hierarchical factor structures, Journal of Managerial Psychology, 19(4), 427441. 47 Neck, C. P., & Manz, C. C. (1992). Thought selfleadership: The impact of selftalk and mental imagery on performance. Journal of Organizational Behavior, 12, 681699. 48 Neck, C. P., Stewart, G. L., & Manz, C. C. (1996). Selfleaders within selfleading teams: Toward an optimal equilibrium. In M. Beyerlein (Ed.), Advances in Interdisciplinary Studies of Work Teams (Vol. 3, 4365). Greenwich, CT: JAI Press. 49 Turner, P. E., Kohl, R. M., & Morris, L. W. (1982). Individual differences in skilled performance following imagery of bilateral skill. Perceptual and Motor Skills, 55, 771780. 50 Williams, S. (1997). Personality and selfleadership. Human Resource Management Review, 7,139155. 51 Guzzo, R. A. (1998). Leadership, selfmanagement, and levels of analysis. In F. Dansereau & F. J. Yammarino (Eds.), Leadership: The multiplelevel approaches, classical and new wave (pp. 213219). Stanford, CT: JAI Press. 52 Markham, S. E., & Markham, I. S. (1995). Selfmanagement and selfleadership reexamined: A levels of analysis perspective. Leadership Quarterly, 6, 343359. 53 Neck, C. P., & Houghton, J. D. (2006). Two decades of selfleadership theory and research: Past developments, present trends, and future possibilities, Journal of Managerial Psychology, 21(4), 270295. 32 Frayne, C. A., & Latham, G. P. (1987). Application of sociallearning theory to employee selfmanagement of attendance. Journal of Applied Psychology, 72, 387392. 33 Prussia, G. E., & Anderson, J. S., & Manz, C. C. (1998). Selfleadership and performance outcomes: The mediating influence of selfefficacy. Journal of Organizational Behavior, 19, 523538. 34 Saks, A. M., & Ashforth, B. E. (1996). Proactive socialization and behavioral selfmanagement. Journal of Vocational Behavior, 48, 301323. 35 Murphy, S. E., & Ensher, E.A. (2001). The role of mentoring support and selfmanagement strategies on reported career outcomes, Journal of Career Development, 27(4), 229 246. 36 سیدجوادین سید رضا. )1391(. مدیریت رفتار سازمانی تهران: انتشارات نگاه دانش چاپ سوم. 37 احمدی محمد سعید. )1391(. رابطه بین ویژگیهای پنج عاملی شخصیتی و هوش هیجانی در دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسالمی میانه دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی )2( 13 صص..4353 38 احمدی پرویز طهماسبی رضا باباشاهی جبار و فتاحی مهدی. )1389(. نقش عوامل شخصیتی در شکلگیری اعتیاد به کار )مورد مطالعه: اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران( پژوهشنامه مدیریت تحول 2)3( 4667. 39 حیدرینژاد صدیقه. مهرابیزاده هنرمند مهناز. داودی ایران و پاینده مهرانگیز. )1391(. ارتباط میان ویژگیهای شخصیتی و راهبردهای مدیریت تعارض مدیران تربیتبدنی استان خوزستان. روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار سابق( )5( 3 صص.6574 41 گلپرور محسن. برازنده امین و جوادیان زهرا. )1393(. رابطه پنج عامل بزرگ شخصیت با باور به دنیای عادالنه و ناعادالنه و باورهای جبران عدالت روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار سابق( )11( 21 صص 6174. 41 Myszkowski, N., Storme, M., Davila, A., & Lubart, T. (2015). Managerial creative problem solving and the Big Five personality traits: Distinguishing divergent and convergent abilities, Journal of Management Development, 34(6), 674684. 42 Choi, Y., & Lee, D. (2014). Psychological capital, Big Five traits, and employee outcomes, Journal of Managerial Psychology, 29(2), 122 140. 101
دوفصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی بالینی و شخصیت )دانشور رفتار( دوره 19 شماره 2 پیاپی 22 پاییز و زمستان 1935 صص.: 39102. Biannual Journal of Clinical Psychology & Personality, Vol. 14, No. 2, Serial 27, Autumn & Winter 20162017, pp.: 93102. 54 Furtner, M. R., & Rauthmann, J. R. (2010). Relations between selfleadership and scores on the Big Five. Psychological Reports, 107, 339 353. 55 Houghton, J. D., & Neck, C. P. (2002). The revised selfleadership questionnaire: testing a hierarchical factor structure for selfleadership, Journal of Managerial Psychology, 17(8), 672 691. 56 John, O. P., Donahue, E. M., & Kentle, R. L. (1991). The Big Five InventoryVersions 4a & 54. Berkeley, CA: University of California, Berkeley, Institute of Personality and Social Research. 57 Marshall, G., KiffinPetersen, S., & Soutar, G. (2012). The influence personality and leader behaviors have on teacher selfleadership in vocational colleges. Educational Management Administration & Leadership, 40, 707723. 58 Stewart, G. L., Carson, K. P., & Cardy, R. L. (1996). The joint effects of conscientiousness and selfleadership training on employee selfdirected behavior in a service setting. Personnel Psychology, 49, 143164. 59 Andressen, P., Konradt, U., & Neck, C. P. (2012). The relation between selfleadership and transformational leadership: Competing models and the moderating role of virtuality. Journal of Leadership & Organizational Studies, 19, 6882. 60 Brown, R. T., & Fields, D. (2011). Leaders engaged in selfleadership: Can followers tell the difference? Leadership, 7, 275293. 102